Beste beiaardiers, belanghebbenden en belangstellenden van de beiaard,
Na ruim 50 jaar aan Tilburgse beiaardklanken te hebben uitgestrooid – eerst 20 jaar door Arie Abbenes en nu de laatste 30 jaar door onze stadsbeiaardier Carl Van Eyndhoven – speelt de Heikese beiaard niet meer. Dat wil zeggen: slechts het automatisch spel laat nog z’n voorslagen als tijdsaanduiding van uur, eerste kwartier, halfuur en laatste kwartier horen. Geen handspel, dat kan nooit de bedoeling zijn geweest van de Tilburgse bevolking en bedrijfsleven, die het instrument financierden en de beiaard als cadeau schonken aan de gemeente Tilburg. Ruim 50 jaar lang ging de beiaardier vrijwel wekelijks twee keer naar boven en naar beneden zonder incident. Ook bezoekers gingen probleemloos op en neer in de toren voor het bezichtigen van het beiaardklavier.
Wij, leden van de beiaardcommissie en van de Stichting Vrienden van de Tilburgse beiaard, zijn van mening dat 100% veiligheid niet bestaat. Ook al wordt letterlijk voldaan aan alle eisen van wetgeving zal er in de praktijk altijd een zeker veiligheidsrisico bestaan. Kortom, een 100% maakbare samenleving bestaat niet en zal, tegen de tijdsgeest in, evenmin zijn te realiseren. In onze optiek zou een aanvaardbaar risico uitgangspunt moeten zijn. De mate hiervan kan naar onze mening niet los worden gezien van het uit te oefenen beroep en dient conform de geest van de arbowet in goed overleg tussen werkgever en werknemer te worden bepaald.
Op geen enkele manier is tot nu toe de inbreng van onze stadsbeiaardier meegewogen in de uitslag van het onderzoek van de afdeling vastgoed en BAM. Een goed bedoelde zorgplicht naar de werknemer is doorgeslagen naar extreme vrees voor eigen imagoschade. Onze hoop is de politiek die nu aan zet is. De vraag is of die het aandurft de normen van de afdeling vastgoed en brandweer te interpreteren en daarmee ruimte laat voor een aanvaardbaar compromis tussen de letterlijke regels en de geest van de arbowet.
Wordt Tilburg de aanjager tot een landelijke aanpak ‘veilige werkplek beiaardiers’? Moeten beiaarden blijvend zwijgen omwille van toegpassing van huidige normen op een bestaande historische situatie? Of, erger nog, moet de beiaard verdwijnen net als het straatnaambord Van Heutszstraat?
Met vriendelijke groet,
Ernst Bonis, Fons Mommers, Rudi Klumpkens Reacties zijn welkom bij Fons Mommers voorzitter van de beiaardcommissie, T 0617007475, E fonsmommers@gmail.com
Zal hij ooit nog spelen op de Tilburgse beiaard? Stadsbeiaardier Carl Van Eyndhoven zit sinds begin november vorig jaar tegen zijn zin in op de reservebank. Spelen hoog in de toren is er voor hem voorlopig niet bij. Volgens de gemeente Tilburg zou de toren als werkomgeving te onveilig zijn. In plaats daarvan hoort het Tilburgse publiek de beiaardautomaat spelen, het muziekinstrument dat door Van Eyndhoven wordt geprogrammeerd.
Om de arbeidsomstandigheden in de toren te controleren deed de gemeente een risico-inventarisatie en -evaluatie. Met een voor de beiaardier ongunstige voorlopige uitslag. Door de steile bovenste trappetjes in de toren zou een evacuatie door hulpdiensten moeilijk uitvoerbaar zijn. Als een soort van tussenoplossing bespeelt Van Eyndhoven de beiaard nu alleen nog in het Belgische Mol, zijn andere speelplek als beiaardier, en streamt hij zijn concerten elke week naar een pagina op Facebook, zodat ook Tilburgse liefhebbers de live bespelingen van de beiaard kunnen blijven horen.
Volgens Van Eyndhoven bestaan er in Nederland meer torens die onveilig zijn om in te spelen. “In De afgelopen 32 jaar dat ik speel is er echter niets gebeurd. De steile trappen horen bij het vak”, zegt hij. Toch werd er in de beiaardcommissie al nagedacht over een mogelijke werkomgeving buiten de kerk.
– Hoe voelt het gemis van het spelen in de Heikese kerk?
CVE: “Eerlijk, ik mis het spelen in Tilburg heel erg. Het is één van de mooiste lichte beiaarden van Nederland die heel prettig te bespelen is. En ik heb de indruk dat, zeker nu de lente er weer is, de mensen op de terrassen toch wel genieten van de klokkenklanken.”
– De toekomst van de beiaard was afgelopen maanden onderwerp van uitgebreid overleg. Vorig jaar is er bijvoorbeeld overleg geweest tussen de gemeente Tilburg en het kerkbestuur van de Heikese kerk. Wat is de rol van het kerkbestuur geweest en wat heeft het bestuur gezegd over de veiligheid in de toren van de kerk?
CVE: “Het kerkbestuur erkent dat de veiligheidsaspecten de nodige aandacht en opvolging vragen en wil hierover in overleg blijven met de gemeente Tilburg.”
– De gemeente heeft het wat betreft het stopzetten van bespelingen over een ‘tijdelijke staking’. Voel jij dat ook zo? Of ben je bang dat het bespelen van de beiaard binnenkort helemaal niet meer mogelijk is?
CVE: “Ik ga ervan uit dat het niet de bedoeling is om de Tilburgse beiaard en beiaardier na 55 jaar het zwijgen op te leggen en dat men naar een constructieve oplossing zoekt voor het ‘probleem’.”
– Welke problemen spelen eigenlijk wat betreft onveiligheid in de toren van de kerk?
CVE: “Dat is dus niet helemaal duidelijk. In de voorbije 55 jaar heeft er zich geen enkel incident voorgedaan. Wel stelt men nu vast dat de ladder van de brandweerwagen maar dertig meter hoog kan, terwijl de beiaardier op zestig meter hoogte speelt. Dit is een situatie die zich in vele gemeenten en steden in Nederland voordoet. Er zijn ook vragen naar communicatie in geval van ‘onheil’, maar ook dat lijkt me vrij eenvoudig op te lossen.”
– Jij hebt in september vorig jaar samen met de gebouwenbeheerder van de gemeente een lijst opgesteld van zaken die relatief eenvoudig en snel kunnen worden aangepakt om het werken in de toren veilig of veiliger te maken. Wat stond er op die lijst aan wijzigingen of verbeteringen?
CVE: “Het ging over relatief kleine ingrepen, zoals brand- en rookmelders bijplaatsen of een extra koord aan de wenteltrap bevestigen.”
– De voorgestelde functionele aanpassingen hebben uiteindelijk niet geleid tot een nieuw en positief besluit van de gemeente om de stadsbeiaardier zijn werkzaamheden te laten hervatten. Was je daar erg teleurgesteld over?
CVE: “Ik had natuurlijk gehoopt dat met het implementeren van deze aanpassingen het probleem opgelost zou zijn. Hoe dan ook: een honderd procent veilige werkomgeving bestaat niet. De vraag is dus of het in dit geval om een aanvaardbaar risico gaat. Ik denk uiteraard van wel, zoals overigens al mijn andere collega-beiaardiers in Nederland en België ook doen.”
– Vorig jaar is nog even overwogen om voor jou een begeleider aan te stellen. Iemand die samen met jou de toren in zou kunnen gaan. Dat plan is tussentijds gesneuveld. Waarom eigenlijk?
CVE: “Omdat dit geen echte oplossing van het probleem is. Nu kan er één persoon in de problemen geraken, boven in de toren. Als er een begeleider is zijn dat er twee.”
– In het Brabants Dagblad zei je vorig jaar dat je in kerken hebt gespeeld waarin de veiligheid van de beiaardier nog problematischer was. Zei je dat niet om de situatie in Tilburg enigszins te bagatelliseren?
CVE: “Neen, absoluut niet. Tilburg is één van de meest veilige torens die ik ken. En ik heb zowat alle beiaarden in Nederland en België bespeeld de voorbije 33 jaar. Ik ga geen namen noemen van steden of torens waar de situatie in vergelijking met Tilburg nog veel gevaarlijker is en kan zijn, maar ze zijn er wel!”
– De gemeente zou in andere steden gaan onderzoeken hoe daar de werkplekken van beiaardiers veilig zijn gemaakt. Ben je over dat onderzoek al iets te weet gekomen via de gemeente?
CVE: “Neen, niet echt.”
– Hoeveel geld is de gemeente minimaal kwijt om de werkplek veiliger te maken?
CVE: “Geen idee!”
– Je hebt inmiddels met de beiaardcommissie gesproken over alternatieve plekken voor de beiaard. Is dat überhaupt wel mogelijk: de beiaard verplaatsen naar een andere omgeving?
CVE: “Technisch gezien kan dat, maar er zijn heel wat bezwaren. Ten eerste is deze beiaard geconcipieerd voor de torenspits van de Heikese kerk met een ‘open lantaarn’. De klank hangt met deze unieke ophanging van de klokken samen. Een nieuwe toren bouwen kost uiteraard veel geld. Een andere locatie vinden is niet vanzelfsprekend: stel je voor dat je een toren bouwt in de Muzentuin, dan moet je gaan onderhandelen met het conservatorium die natuurlijk – en terecht – niet wil dat bijvoorbeeld de automaat elk kwartier speelt tijdens de lessen of dat de beiaardier op weekdagen speelt. Persoonlijk vind ik het verplaatsen van de beiaard niet in verhouding staan tot het probleem van de veiligheid.”
– Als dé oplossing, als die er al is, flink in de papieren gaat lopen, zou je het benodigde geld dan niet via crowdfunding kunnen inzamelen? Is daar over nagedacht door de beiaardcommissie?
CVE: “Neen, we zijn nog lang niet zover. En wat mij betreft hoeft het ook zover niet te komen.”
– Het Tilburgse college moet nu gaan beslissen over de toekomst van de beiaard op basis van het BAM-rapport. Hoe gaat dit aflopen?
CVE: “Geen flauw idee. Beslissen zij enkel op basis van dit rapport? Of worden ook mijn eigen bevindingen nog aan het rapport toegevoegd? Ik weet het niet.”
– De gemeente wil vooral geen imagoschade oplopen door het nemen van een verkeerd besluit. Kunnen we daarom concluderen dat de aanwezigheid van de beiaard in de stad toch niet zo heilig is als alle Tilburgse cultuurminnaars en -beschermers denken?
CVE: “Die conclusie lijkt mij wat voorbarig. In ieder geval heb ik de voorbije maanden veel vragen gekregen – zoals ook in eerdere jaren – voor extra bespelingen of concerten, bijvoorbeeld op Dodenherdenking op 4 mei, Koningsdag op 27 april en Happy Bachdag op 21 maart. Heilig is de beiaard of beiaardier zeker niet, maar ik denk of hoop dat men de beiaard toch wel waardeerde als ‘bekroning van het stadslawaai’, zoals componist Jan van Dijk het ooit verwoordde.”
– De Stichting Vrienden van de Tilburgse Beiaard heeft vorig jaar een mooi kunstboek over de Tilburgse beiaardautomaat doen verschijnen. Is het dan niet erg frappant en bizar tegelijk dat de gewone handbespeelde beiaard op vrijwel hetzelfde moment is opgehouden met spelen en de beiaardautomaat niet?
CVE: “Ja, in zekere zin wel. Op zijn minst een ongelukkige samenloop. Punt is wel dat ik momenteel via de beiaardautomaat – die ik van thuis uit kan bedienen – op de belangrijke momenten wel probeer ‘aanwezig’ te zijn. Zo maakte ik bijvoorbeeld voor de Happy Bachdag korte bewerkingen van werken van Bach, onder andere van ‘Aus Liebe’, één van de meest aangrijpende aria’s uit de Matthaüs Passion van Bach. En het lievelingsstuk van wijlen Annemiek Reynders, oud lid van de Tilburgse beiaardcommissie, die tot aan haar overlijden in 2021 de Tilburgse beiaard een warm hart heeft toegedragen en gesteund. Toch maar goed dat zij dit nu niet heeft moeten meemaken.”
